Diabeł tkwi w szczegółach. Rosyjska agresja zmieniła gospodarki trzech krajów

Rosyjska agresja na Ukrainę miała istotny wpływ na gospodarki trzech krajów zaangażowanych w konflikt. Podobieństwa w ich strukturach instytucjonalnych przyczyniły się do pewnych zbieżnych efektów gospodarczych, jednakże w każdym z tych państw obserwuje się także istotne różnice w sposobie, w jaki wojna wpłynęła na ich sytuację gospodarczą.

Posłuchaj słowa wstępnego trzeciego wydania magazynu online!
Słuchaj


Białoruś - kontynuacja polityki gospodarczej


W 2023 roku białoruska gospodarka odnotowała wzrost PKB o 3,9%, pomimo niemal całkowitego zerwania relacji handlowych z rynkami spoza Rosji. Wzrost ten napędzała pozytywna dynamika w większości sektorów produkcyjnych, z wyjątkiem transportu, który drugi rok z rzędu zanotował znaczący spadek. Mimo trudnych warunków, eksport Białorusi utrzymał się na wysokim poziomie, głównie dzięki rosyjskiemu wsparciu. W 2023 roku aż 60% importu pochodziło z Rosji, a 65% białoruskiego eksportu trafiało na ten rynek, co podkreśla silną zależność gospodarki Białorusi od Rosji.

Pozytywne wyniki gospodarcze Białorusi w 2023 roku były w dużej mierze efektem tradycyjnych narzędzi stosowanych przez tamtejsze władze w trudnych warunkach gospodarczych. Na rynku wewnętrznym Mińsk wspierał konsumpcję poprzez luźną politykę pieniężną oraz łatwo dostępne kredyty konsumenckie, jednocześnie ograniczając działalność sektora prywatnego. Rząd nadal subsydiował produkcję i eksport. Kluczowe znaczenie miało także niezmienne wsparcie ze strony Rosji, która w 2023 roku dostarczyła 60% białoruskiego importu i przyjęła 65% jej eksportu. W 2022 roku Rosja stała się również krajem tranzytowym dla białoruskich towarów. Inflacja utrzymywała się na niskim poziomie 5,8%, głównie dzięki kontroli cen przez państwo, choć stymulowanie gospodarki doprowadziło do wzrostu presji inflacyjnej pod koniec roku.

Z październikowego badania niezależnego ośrodka analitycznego BEROC wynika, że około 45% gospodarstw domowych nie zauważyło istotnej zmiany swojej sytuacji materialnej w ciągu roku, natomiast 35% odnotowało jej pogorszenie. Ponadto około jedna trzecia respondentów zgłosiła spadek dochodów.

W obliczu trwających represji i rosnącej presji na sektor prywatny, Białorusini w dalszym ciągu opuszczali kraj. Choć dostępne dane nie pozwalają dokładnie ocenić skali tego zjawiska, doniesienia o brakach kadrowych, zwłaszcza wśród wysoko wykwalifikowanych specjalistów, wskazują na jego istnienie. Jednak poziom migracji w 2023 roku był prawdopodobnie niższy niż w poprzednich latach.


Rosja - krótkoterminowy wzrost kosztem fundamentów gospodarczych


Oficjalne dane wskazują, że rosyjska gospodarka wzrosła w 2023 roku o 3,5%, choć według szacunków Banku Światowego dynamika była nieco niższa, wynosząc 2,6%. Mimo to, wzrost ten przewyższył wcześniejsze prognozy, które przewidywały spadek gospodarki o 2% lub stagnację na poziomie 1%. Kreml zawdzięcza ten wynik częściowemu sukcesowi w omijaniu sankcji oraz zastąpieniu dawnych rynków eksportowych rynkami Chin, Turcji i Indii. Na rynku wewnętrznym Moskwa skoncentrowała się na wsparciu finansowym dla największych firm, aby utrzymać produkcję i wdrożyć środki militaryzujące gospodarkę.

W warunkach instytucjonalnych rosyjskiej gospodarki, uwikłanej w wojnę, reaktywna polityka w połączeniu z sankcjami doprowadziła do istotnych zmian w strukturze produkcji. Sektory zależne od importu zaawansowanych technologicznie komponentów, takie jak motoryzacja, zanotowały gwałtowny spadek. Zamiast tego wzrost pojawił się w produkcji opierającej się na niskich technologiach i lokalnych surowcach, takich jak żywność czy beton, oraz we wszystkich branżach związanych z działaniami wojskowymi. W efekcie nastąpił wzrost roli państwowego sektora bezpieczeństwa, finansowanego i kontrolowanego przez rząd. Ten proces doprowadził do podziału pracy między sektor prywatny, który coraz bardziej ogranicza się do rynku konsumenckiego, a sektor państwowy, który stopniowo przejmuje większą część gospodarki.

Polityka stóp procentowych Centralnego Banku Rosji była bezpośrednio podyktowana decyzjami Kremla. CBR utrzymywał stopy na relatywnie niskim poziomie, aby uniknąć wzrostu kosztów kredytów dla firm. To jednak doprowadziło do wzrostu presji inflacyjnej, którą bank próbował łagodzić z opóźnieniem, podnosząc stopy procentowe. Ostatecznie inflacja w 2023 roku wyniosła 7,4%, znacznie przekraczając cel inflacyjny wynoszący 4%.

Na pierwszy rzut oka sytuacja społeczna w Rosji wydaje się pozytywna. W listopadzie 2023 roku stopa bezrobocia osiągnęła rekordowo niski poziom 2,9%, a realne płace zaczęły rosnąć w drugiej połowie roku. Jednak wzrost wynagrodzeń został w dużej mierze zniwelowany przez rosnące ceny. Co więcej, dochody gospodarstw domowych coraz bardziej zależą od militaryzacji gospodarki. Dodatkowo, w poszukiwaniu środków finansowych, Kreml znacząco ograniczył wydatki na cele socjalne.

Ukraina - stabilizacja gospodarki i centralizacja władzy


Ukraińska gospodarka w 2023 roku wykazała oznaki stabilizacji, z oczekiwanym wzrostem PKB na poziomie od 5 do 5,5%. Odbudowa dotyczyła głównie metalurgii i rolnictwa, choć oba sektory wciąż nie osiągnęły poziomu sprzed wojny z powodu zniszczeń infrastruktury i problemów logistycznych. Nastroje przedsiębiorców, badane przez Narodowy Bank Ukrainy, wskazują na optymizm co do przyszłości biznesu, choć zagrożenia bezpieczeństwa i problemy logistyczne nadal pozostają kluczowymi wyzwaniami.

Pomimo szeroko promowanych działań rządowych mających na celu zwiększenie przejrzystości, zwłaszcza poprzez wprowadzanie różnych platform i systemów informatycznych, relacje między biznesem a władzami pozostają niejasne. Również kwestia decentralizacji przyczyniła się do napięć między władzami lokalnymi a centralnymi, szczególnie w obszarze dostępu do finansowania. Zmiany na wyższych szczeblach władzy na początku roku wskazują, że Kancelaria Prezydenta dąży do konsolidacji kontroli nad gospodarką i administracją lokalną. Działania te są przygotowaniem na finansowaną z zagranicy odbudowę kraju po konflikcie.

W przeciwieństwie do Rosji, Ukraina skutecznie poradziła sobie z problemem inflacji. Udało się to dzięki tymczasowemu zamrożeniu kursu hrywny oraz polityce wysokich stóp procentowych NBU. Inflacja bazowa w całym 2023 roku wyniosła 5,1%. Mimo to, dynamika inflacji nadal wpływa na dochody gospodarstw domowych, ponieważ wzrost realnych wynagrodzeń nie nadąża za rosnącymi cenami.

Chociaż w 2023 roku nie odnotowano istotnych zmian w przepływach migracyjnych z Ukrainy, liczba osób wewnętrznie przesiedlonych (IDP) znacznie spadła do 3,6 miliona w listopadzie 2023 roku, według Międzynarodowej Organizacji do spraw Migracji (IOM). Mimo to, osoby te wciąż zmagają się z poważnymi trudnościami. Według listopadowego badania IOM, 74% osób wewnętrznie przesiedlonych nie otrzymało żadnej pomocy finansowej. Podobne problemy zgłosiło 58% osób, które ostatecznie wróciły do swoich domów.


Rząd sam się wyżywi


W drugim roku wojny gospodarki trzech krajów zaangażowanych w konflikt dostosowały się tymczasowo do skutków rosyjskiej agresji na Ukrainę. Jednak to dostosowanie może być powierzchowne, ponieważ rzeczywiste wyzwania i problemy często kryją się w szczegółach.

Ludność tych trzech krajów najbardziej odczuwa skutki tych zmian, zmagając się z przymusową migracją (w Białorusi i Ukrainie), obniżeniem standardów życia (w Rosji i Ukrainie), bezrobociem oraz fizycznymi konsekwencjami agresji wojskowej (w Ukrainie). Dodatkowo, występuje ogólne pogorszenie poziomu ochrony socjalnej i wsparcia.

Wojenne warunki wpływają na struktury gospodarek tych krajów, wzmacniając rolę państwa centralnego. W przypadku Rosji, proces ten prowadzi do podporządkowania gospodarki sektorowi wojskowemu. Takie zmiany mogą uczynić te gospodarki mniej elastycznymi i bardziej podatnymi na przyszłe kryzysy. Przejawia się to m.in. w „cichej wojnie” o aktywa między kluczowymi podmiotami gospodarczymi w Rosji oraz w próbach osłabienia wpływów oligarchów w Ukrainie.



Artykuł pierwotnie opublikowano w New Easter Europe

Projekt "Wspieramy Białoruskie Przebudzenie'24" został dofinansowany przez Fundację Solidarności Międzynarodowej w ramach polskiej współpracy rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP kwotą 230 000 zł.

Publikacja wyraża wyłącznie poglądy autora i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP.