Korzenie pielęgnuje się nawet na obczyźnie. Białorusini zachowują tożsamość

W warunkach przymusowej emigracji białoruskie rodziny szukają sposobu na zachowanie i rozwijanie tożsamości narodowej. Z pomocą przychodzą im organizacje diaspory, wspólne przeżywanie i świętowanie ważnych białoruskich dat, białoruskie szkoły dla dzieci i kontakty z rodziną w ojczyźnie. Nie brakuje jednak wyzwań, z którymi muszą się mierzyć białoruscy emigranci.

Posłuchaj słowa wstępnego trzeciego wydania magazynu online!
Słuchaj


Emigracja to nie tylko przemieszczenie się z jednego miejsca na świecie do drugiego. Dla Białorusinów, którzy w wyniku represji politycznych znaleźli się daleko od ojczyzny, jest to zarówno poszukiwanie bezpieczeństwa oraz lepszej przyszłości (często ratowanie życia i rodziny przed więzieniem), jak i stałe wyzwanie: jak nie stracić siebie, kultury, korzeni, języka białoruskiego? To pytanie szczególnie mocno rezonuje, gdy mowa o naszych dzieciach.

Dla białoruskiego dziecka, dorastającego w obcej przestrzeni kulturowej, wyrwanego z korzeniami z ojczyzny, tożsamość staje się cienkim lodem, po którym musi nauczyć się chodzić. W dużej mierze to rodzicie odpowiadają za to, by dziecko nie straciło swojej tożsamości. Powinni zachęcać je do odkrywania swoich korzeni, pielęgnować więź językową z ojczyzną, dziedzictwem i historią. Powiedzmy sobie jednak szczerze, że nie każdy ma na to siłę w warunkach nieplanowanej emigracji i trudnego procesu adaptacji.

Powstające na całym świecie instytucje oraz organizacje diaspory białoruskiej są cennym wsparciem dla emigracyjnych rodzin białoruskich. Białoruskojęzyczne szkółki, kółka zainteresowań, kursy języka białoruskiego to oazy, w których dzieci nie tylko uczą się języka ojczystego, ale także oddychają powietrzem ojczyzny, nawet jeśli jest oddalona o tysiące kilometrów. Choć może zabrzmi to paradoksalnie, tam uczą się być Białorusinami i poznają białoruszczyznę.

W Polsce działa wiele inicjatyw oraz organizacji, które pomagają białoruskim dzieciom zachowywać i poznawać swoją tożsamość narodową: najbardziej znaną jest Szkoła Białoruska w Warszawie, w której kilkaset białoruskich dzieci z całego świata uczy się zarówno stacjonarnie, jak i online. Oprócz tego istnieje wiele innych instytucji i organizacji oferujących programy edukacyjne oraz warsztaty językowe, plastyczne i muzyczne (Dom Białoruski w Warszawie, stowarzyszenie Białoruski Młodzieżowy Hub, Białoruski Ruch Solidarności, Centrum Białoruskiej Solidarności i in.). Organizowane są wydarzenia cykliczne, podczas których dzieci mogą zapoznać się z literaturą białoruską, uczestniczyć w grach i zabawach oraz brać udział w różnych świętach. Wiele białoruskich organizacji prowadzi kursy języka białoruskiego dla dzieci w miastach, w których mieszka społeczność białoruska (we Wrocławiu i w Białymstoku, na Podlasiu). Inicjatywy te tworzą przestrzeń wsparcia i interakcji, w której dzieci mogą nie tylko nauczyć się języka, ale także poczuć się częścią dużej białoruskiej rodziny.

W różnych krajach istnieją inicjatywy, które pomagają naszym dzieciom zachować białoruską tożsamość. Szkoły białoruskie działają w Warszawie, Wilnie, Kijowie, Londynie, Berlinie, Rydze oraz innych miastach europejskich, organizowane są kursy językowe oraz wydarzenia kulturalne. Tutaj dzieci mogą nie tylko uczyć się języka białoruskiego, historii i literatury, ale także uczestniczyć w przedstawieniach teatralnych, obchodach białoruskich świąt, poznawać tradycje narodowe, pieśni i bajki.

Wszystkie te inicjatywy mają na celu sprawienie, aby białoruskie dzieci za granicą poczuły się częścią swojego narodu. Warto wspomnieć o wydarzeniach, skupiających Białorusinów na emigracji: festiwalach, imprezach, spotkaniach diaspory, świętach narodowych: szczególnie wielu małych Białorusinów można zobaczyć podczas obchodów Dnia Woli. Takie działania tworzą przestrzeń społeczną, w której język i kultura stają się żywym spoiwem, łączącym dzieci z ich tożsamością narodową.


Strach przed asymilacją


Jednym z największych wyzwań jest asymilacja. Z jednej strony, nauka oraz doskonalenie języka, kultury, tradycji kraju, w którym mieszkasz, to właściwe podejście. Z drugiej strony, w trudnych warunkach życiowych często brakuje sił, czasu i możliwości na poznawanie ojczystej kultury.

Kolejnym problemem jest brak naturalnego środowiska kulturowego. Białoruskim dzieciom często brakuje środowiska, w którym mogłyby mówić po białorusku. Zdarza się, że słyszą ten język jedynie podczas zajęć w szkołach weekendowych, co może być niewystarczające do ukształtowania tożsamości.

Do tego dochodzi sytuacja rodzinna. Nawet w rodzinach, których rodzice są białoruskimi aktywistami i działaczami kultury, zdarza się, że w domu mówi się po rosyjsku (rusyfikacja pozostawiła swoje ślady i choć po 2020 roku ludzie świadomie przechodzą na język białoruski, niestety dzieje się to już na emigracji). Często również rodziny popróbują przejść na język kraju, do którego się przeprowadzili, co również komplikuje zachowanie białoruskiej tożsamości.

Kolejnym wyzwaniem jest brak czasu i środków. Rodzice często są pochłonięci pracą i integracją w nowym społeczeństwie. Nie zawsze mają siły i możliwości aktywnego wspierania białoruskości swoich dzieci. Kursy języka białoruskiego oraz kółka kulturalne mogą być niedostępne finansowo, zwłaszcza jeśli organizowane są w ramach wolontariatu i wymagają nakładów ze strony rodziców.

Na szczególną uwagę zasługuje stan psychiczny najmłodszych. Dzieci, dorastające w innej przestrzeni kulturowej, mogą czuć się wyobcowane i nie rozumieć (tym bardziej że zostały wyrwane ze swojego środowiska w wyniku przymusowej emigracji rodziców), dlaczego uczą się innego języka i tradycji. Ważne, aby rodzice oraz społeczeństwo je wspierali i pomagali im dostrzec wartość białoruskiego dziedzictwa, a jednocześnie uczyli ich szacunku do kultury i tradycji kraju, w którym się znajdują.

Należy zauważyć, że sytuacja wcale nie jest tak pesymistyczna, bo obserwujemy coraz więcej działań na rzecz zachowania białoruskości. Białorusini samodzielnie lub przy wsparciu organizacji europejskich tworzą wyspy białoruskości. W większości krajów, do których Białorusini i Białorusinki aktywnie się relokują, można znaleźć następujące aktywności:


– Edukacja w języku ojczystym: Oprócz formalnych placówek istnieje wiele sposobów nauczania dzieci języka białoruskiego – poprzez czytanie książek, oglądanie filmów i bajek w języku ojczystym, zabieranie ich na koncerty ulubionych białoruskich artystów. Można zapisać dzieci na kursy języka białoruskiego online. Istnieją aplikacje mobilne do nauki języka białoruskiego.

– Wydarzenia kulturalne: uczestniczcie w wydarzeniach kulturalnych organizowanych przez społeczności białoruskie. Festiwale, wystawy, wykłady i święta to dla dzieci doskonała okazja, aby zanurzyć się w białoruskiej kulturze.

– Kuchnia tradycyjna: gotujcie dania białoruskie i włączajcie je do rodzinnego menu. Wspólne przygotowywanie narodowych potraw to dobry sposób na pielęgnowanie dziedzictwa kulturowego.

– Kontakt z rodziną: utrzymujcie kontakty z rodziną mieszkającą na Białorusi (jeśli to możliwe i bezpieczne). Listy, rozmowy wideo i wizyty pomogą dzieciom poczuć się częścią dużej rodziny, która ma swoje korzenie.

– Mieszanie się kultur: uczcie swoje dzieci szacunku i akceptacji dla kultury kraju, w którym obecnie mieszkacie. Może to obejmować naukę języka danego kraju, poznawanie jego historii i tradycji. Podkreślajcie, że białoruska tożsamość może współistnieć z tożsamością kulturową kraju zamieszkania, szczególnie jeśli oba kraje miały wspólną historię.

– Wspólne działania: organizujcie wspólne zajęcia dla dzieci na temat kultury białoruskiej, takie jak tańce ludowe, warsztaty muzyczne lub plastyczne. To pomoże rozwijać zainteresowanie kulturą ojczystą.

– Znaczenie białoruskiej tożsamości: podkreślajcie znaczenie białoruskiej tożsamości w rozmowach rodzinnych. Mówcie o tym, tłumaczcie, dlaczego to jest istotne i jak wpływa na waszą rodzinę.

– Społeczność: poszukajcie przyjaciół z białoruskiej diaspory i dołączcie do społeczności. Dzięki temu dzieci będą czuły się mniej samotne i nawiążą przyjaźnie z rówieśnikami z podobnego środowiska.

– Pielęgnowanie zwyczajów i tradycji: obchodźcie święta białoruskie, pielęgnujcie zwyczaje, np. kolędowanie, Noc Kupały i inne. To nie tylko okazja do świętowania, ale także sposób przekazywania dziedzictwa oraz tradycji.


Ważne jest, aby wpoić dziecku, że niezależnie od tego, jaki będzie jego los (czy wróci na Białoruś, czy nie) – białoruskość je tylko umocni. Da fundamenty, siłę rodu, korzeni, historii. Jeśli wiesz, kim jesteś, łatwiej rozumiesz, dokąd i po co powinieneś iść.

Bycie Białorusinem nie oznacza bycie gorszym, ale oznacza, że musisz się bardziej starać. Jednak masz również siłę, bo za tobą stoi Wielkie Księstwo Litewskie, „Pogoń”, „Mahutny Boże” („Boże Wszechmocny”) i w każdym kraju świata (poza ojczyzną) w Dzień Woli możesz wyjść ze swoją biało-czerwono-białą flagą.

Zachowanie białoruskiej tożsamości na emigracji to codzienna praca, wymagająca wysiłku i miłości. Jednak warto, aby nasze dzieci z dumą mówiły po białorusku, by czuły się częścią wielkiego narodu, który walczył przez wieki i przetrwał, ponieważ nie stracił swojej tożsamości. Białoruś żyje w każdym słowie, które wypowiadamy, w każdej piosence i bajce, którą przekazujemy naszym dzieciom. To część ich duszy, która zawsze będzie z nimi, gdziekolwiek się znajdą. Tam, gdzie jesteśmy razem, tam jest nasza Ojczyzna.

Projekt "Wspieramy Białoruskie Przebudzenie'24" został dofinansowany przez Fundację Solidarności Międzynarodowej w ramach polskiej współpracy rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP kwotą 230 000 zł.

Publikacja wyraża wyłącznie poglądy autora i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP.